Alsgeymer kasalligiga sabab boʻluvchi muhim omil aniqlandi
Janubiy Kaliforniya universiteti qoshidagi Kek tibbiyot maktabi olimlari xolesterin oksidlanishi miya hujayralarining yalligʻlanishi va qarishiga sabab boʻlishini hamda Alsgeymer kasalligining rivojlanishida, ayniqsa, APOE4 genetik xavf tashuvchilarda asosiy rol oʻynashini aniqladilar. Tadqiqot natijalari “Molecular Neurodegeneration” jurnalida chop etildi.
Bu kashfiyot oʻnlab yillar davomida olib borilgan tadqiqotlar natijasi boʻldi. Miyada yuqori zichlikdagi lipoproteinlar (yaxshi xolesterin) etishmasligi Alsgeymer kasalligi xavfini oshirishi avvalroq aniqlangan. Ushbu yetishmovchilik yuqori zichlikdagi lipoproteinlar ishlab chiqaradigan ABCA1ning notoʻgʻri ishlashi bilan bogʻliq. Biroq, uzoq vaqt davomida olimlar Alsgeymer kasalligida miyadagi ABCA1 darajasi nima uchun ortib borayotganini, lekin uning faolligini pasaytirishini tushuntira olmadilar.
Ushbu paradoksning sababini aniqlash uchun tadqiqotchilar oqsillar va lipidlardagi oʻzgarishlarni oʻrganish imkonini beruvchi proteomika va lipidomika yordamida bir qator tajribalar oʻtkazdilar. Ular miyadagi oksisterol (oksidlangan xolesterin) darajasining oshishi ABCA1ning hujayralarning “hazm qilish stansiyalari” boʻlmish lizosomalar ichida tiqilib qolishiga olib kelganligini aniqladilar.
Bu sogʻlom yuqori zichlikdagi lipoproteinlar xolesterin ishlab chiqarishga toʻsqinlik qiladi, shuningdek, hujayralar boʻlinish qobiliyatini yoʻqotadigan Alsgeymer kasalligining belgilari boʻlgan yalligʻlanish va hujayra qarishiga olib keladi.
Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, oksisterol darajasini pasaytirish ABCA1 funksiyasini normallashtirishi mumkin. Sichqonlarda oʻtkazilgan tajribalarda siklodekstrin deb ataladigan preparatni qoʻllash oksisterol darajasini pasaytirdi, ABCA1ni chiqaradi va neyroinflamasyonni kamaytiradi. Xuddi shunday natija inson ildiz hujayralaridan yetishtirilgan miya modellarida ham olingan.
Tadqiqotchilarning taʼkidlashicha, ularning topilmalari Alsgeymer kasalligining klassik belgilari boʻlgan amiloid plitalari va neyrofibrilyar chigallarning toʻplanishidan oldingi oʻzgarishlarni tushuntirishga yordam beradi.
