“The Economist” nashri Do’stov  ishi bo’yicha tahliliy maqola e’lon qildi  UzNur.uz

O‘zbekiston, Markaziy Osiyoning eng ko‘p aholi yashaydigan mamlakati, erkin fikr bildirganlarni qamash yangi holat emas. Prezidentni tanqid qilish insonni qiyinchilikka duchor qilishi mumkin. Ammo yaqinda oddiy haydovchining qamoqqa tashlanishi natijasida yuzaga kelgan ommaviy norozilik juda noodatiy. Bu voqea yonilg‘i tanqisligidan shikoyat qilib, Internetda tarqalgan haydovchining videosi ortidan sodir bo‘ldi.

G'ayrat Do'stov o‘tgan yil oxirida Toshkentdagi yonilg‘i quyish shoxobchasidan o‘zining qo‘pol so‘zlar bilan to‘la videomurojaatini joylashtirdi. U gig iqtisodiyotida kun kechirib, tirikchilik qilish uchun boshqarayotgan mashinasiga yonilg‘i quyish uchun ikki kecha navbatda turib, baribir muvaffaqiyatga erisha olmagan edi. Uning shikoyati og‘riqli muammolar haqida norozilikka aylandi. Do'stov kameraga krossovkalarini echib ko‘rsatib, "hatto murdaga yarashmaydigan poyabzal" ekanini ta’kidladi. Bu so‘zlar ko‘pchilik o‘zbekistonliklarning qalbini larzaga soldi. Chunki mamlakat dunyodagi eng yirik 20 gaz ishlab chiqaruvchi davlatdan biri bo‘lishiga qaramay, qish mavsumida yonilg‘i tanqisligi doimiy muammo bo‘lib qolmoqda. Ayrimlar: "Yangi O‘zbekiston qaerda?" deb so‘ray boshladi.

Bu, Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan shior edi. 2016-yilda tiran prezident Islom Karimovning vafotidan keyin hokimiyatga kelgan Mirziyoyev, inson huquqlari va erkinliklariga hurmat ko‘rsatadigan, insonparvar davlat qurish uchun liberallik sari qadam tashladi. Uning rejalarida bozor va huquqiy islohotlar, iqtisodiyotdagi davlat ishtirokini kamaytirish hamda so‘z erkinligini kafolatlash o‘rin olgan edi. G'ayrat Do'stov ham shunday so‘zlar bilan murojaat qildi: "Demokratik davlatda, so‘z erkinligi, fuqaro erkinligi va qonun ustuvorligi bo‘lgan joyda, men fikr bildirish huquqiga egaman, to‘g‘rimi?"

Afsuski, unday emas. Sud Doʻstovni "bezorilik" aybi bilan 15 kunlik qamoqqa hukm qildi. Bu holat mamlakat aholisi orasida g‘azab uyg‘otdi: "U shunchaki millionlab fuqarolarning fikrini ifoda etdi", – deya biri internetda yozdi. Internetda yonilg‘i kanistrasi shaklidagi zanjir va to‘plar bilan qamoqxona panjarasini ushlagan mahbus rasmi tarqaldi. Ommaviy norozilik tufayli Doʻstov apellyatsiya tartibida muddatidan avval ozod qilindi, biroq u Yangi yil bayramini qamoqda o‘tkazishga majbur bo‘ldi. Uning qamoqqa olinishi "davlatga bo‘lgan ommaviy ishonchga katta zarar yetkazdi", – deydi yirik ijtimoiy tarmoqlardagi advokat Xushnudbek Xudoyberdiyev.

Do'stovning qisqa muddatli qamoqqa olinishi bilan bog‘liq norozilik kutilmagan hol edi. Chunki boshqa tanqidchilar yillar davomida qamoqda saqlanib, xalqning sezilarli e’tirozsizligiga duch kelishgan. Masalan, advokat Dauletmurat Tazhimuratov 2023-yilda Qoraqalpog‘istonda qonli tartibsizliklarni keltirib chiqarganlikda ayblanib, 16 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Xalqaro kuzatuvchilar bu ishni adolatsizlik deb atadi. 2021-yilda qabul qilingan qonun asosida prezidentni tanqid qilish jinoyat hisoblanib, besh yilgacha ozodlikdan mahrum etish jazosi belgilanadi. Hatto o‘tgan yili bir ayol Mirziyoyev haqida xususiy ovozli xabarlar qoldirgani uchun qamoqqa tashlangan edi. Bunday holatlar Karimov davridagi temir mushtli boshqaruvni eslatadi. Bu esa Human Rights Watch tashkiloti fikricha, "Prezident Mirziyoyevning islohot va’dalarini kulguga aylantiradi."

Doʻstovning qamoqqa olinishi internetni larzaga keltirdi. Bu uning taniqli shaxs emasligi sababli emas, balki shuning uchun yuz berdi. U taniqli ziyoli emas, balki oddiy o‘zbekistonlik. U oddiy fuqarolarning kundalik tashvishlarini ochiq ifoda etdi. Uning qamoqqa olinishi Mirziyoyevning o‘zgarishga qaratilgan va’dalariga qaramay, tanqidni o‘z holicha qabul qila olmaydigan davlatning qattiqqo‘l javobi sifatida ko‘rildi. Ko‘plab o‘zbekistonliklar Do'stov davlatning tanqidchilarni jazolashga intilayotganini va’dalarning bajarilmayotganining belgisi sifatida qabul qilishdi