Tramp Grenlandiyani egallash rejasini boshladi: Kopengagen oyoqqa turdi
AQSH prezidenti Donald Tramp Grenlandiya orolini Qo‘shma Shtatlar tarkibiga qo‘shib olish bo‘yicha o‘z ambitsiyalarini amaliy bosqichga o‘tkazdi. 21 dekabr kuni Oq uy rahbari Luiziana shtati gubernatori Jeff Lendrini Grenlandiya bo‘yicha maxsus elchi etib tayinlaganini e’lon qildi. Bu qaror Daniya va Grenlandiya rasmiylarining keskin noroziligiga va xalqaro miqyosdagi siyosiy mojaroga sabab bo‘ldi.
Milliy xavfsizlikmi yoki hududiy da’vo?
Trampning ta’kidlashicha, dunyodagi eng yirik orol Amerika uchun faqatgina mineral boyliklari emas, balki birinchi navbatda strategik xavfsizlik uchun zarur.
"Agar Grenlandiya qirg‘oqlariga qarasangiz, u yerda Rossiya va Xitoy kemalari suzib yurganini ko‘rasiz. Bu orol bizning milliy xavfsizligimiz kafolati bo‘lishi shart. Biz uni olishimiz kerak", — dedi Tramp jurnalistlar bilan suhbatda.
Yangi tayinlangan elchi Jeff Lendri esa ushbu vazifani "ko‘ngilli ravishda" bajarishini va gubernatorlik faoliyatiga xalaqit bermasligini bildirib, Grenlandiyani AQSH yurisdiksiyasiga o‘tkazish uchun bor kuchini safarbar qilishini ta’kidladi.
Daniya va Grenlandiyaning qat’iy "Yo‘q" javobi
Kopengagen va Grenlandiya poytaxti Nuukda Trampning bu harakatlari suverenitetga tajovuz sifatida qabul qilindi. Daniya bosh vaziri Mette Frederiksen va Grenlandiya rahbari Yens-Frederik Nilsen qo‘shma bayonot bilan chiqishdi.
- Suverenitet: "Siz boshqa bir mustaqil mamlakatni anneksiya qila olmaysiz. Grenlandiya grenlandiyaliklarga tegishli!"
- Xalqaro huquq: Daniya Tashqi ishlar vaziri Lars Lyokke Rasmussen AQSH elchisini chaqirtirib, bu holatni "qabul qilib bo‘lmas" deb atadi.
- Yevropa birdamligi: Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayen ham Daniyani qo‘llab-quvvatlab, hududiy yaxlitlik xalqaro huquqning asosiy tamoyili ekanini eslatdi.
Iqtisodiy bosim va "Shamol urushi"
Tramp ma’muriyati faqat bayonotlar bilan cheklanib qolmayapti. Daniyaga bosim o‘tkazish maqsadida AQSH sharqiy sohillarida qurilayotgan beshta yirik shamol energetikasi loyihasi to‘xtatib qo‘yildi. Qizig‘i shundaki, ularning ikkitasi Daniyaning davlat nazoratidagi Orsted kompaniyasiga tegishli edi. Bu qadam Kopengagenni muzokaralar stoliga o‘tirishga majburlash sifatida ko‘rilmoqda.
Grenlandiya nega AQSH uchun bu qadar muhim?
- Raketaga qarshi mudofaa: Orolning joylashuvi ballistik raketalarni erta aniqlash tizimlari uchun beqiyos ahamiyatga ega.
- Mineral resurslar: Grenlandiya kamyob metallarga boy bo‘lib, bu AQSHga Xitoyning iqtisodiy qaramligidan chiqishga yordam beradi.
- Arktika nazorati: Muzliklar erishi bilan yangi savdo yo‘llari va resurs konlari ochilmoqda, bu yerda AQSH, Rossiya va Xitoy o‘rtasida kuchli raqobat ketmoqda.
Hozircha Daniya o‘z hududini sotish yoki berish niyatida emasligini qat’iy bildirmoqda. Biroq tahlilchilarning fikricha, Tramp ma’muriyati bu masalada "kelishuvlar odami" Jeff Lendri orqali bosimni yanada kuchaytirishda davom etadi.
Sizningcha, AQSH xalqaro huquq normalariga zid ravishda Grenlandiyani o‘z tarkibiga qo‘shib olishi mumkinmi?
Donald Tramp, Grenlandiya oroli, Milliy xavfsizlik, Xalqaro huquq, Mineral resurslar
