Tojikistonda kelasi yil uchun ramz sifatida tanlanadigan “Yil qushi” aniqlandi — iqlim o‘zgarishi va cho‘l ekotizimlaridagi muammolarga e’tibor qaratish maqsadida cho‘l kakligi 2026-yilning asosiy qushi deb e’lon qilindi. Bu haqda “Asia-Plus” nashri ma’lum qildi.
Milliy fanlar akademiyasida o‘tkazilgan yillik ovoz berishda ekologlar ushbu turni tanlashning asosiy sababi sifatida mamlakat cho‘l zonalaridagi noyob fauna aholisini saqlash va unga nisbatan ijtimoiy ehtiyotkorlikni kuchaytirish zarurligini ta’kidlashgan.
Cho‘l kakligi (tojikcha chil yoki kabki zirak deb ataladi) qirg‘ovullar oilasiga mansub, tabiatan uyatchan va beg‘ubor qush hisoblanadi. O‘rta Osiyoning quruq hududlarida keng tarqalgan bo‘lsa-da, Tojikistonda u faqat janubiy va g‘arbiy cho‘l va yarim cho‘l zonalarida kamdan kam uchraydi. Soni aniq hisoblanmagan, chunki monitoring tizimi rasmiy yo‘lga qo‘yilmagan. Biroq ornitologlar soni yil sayin barqaror kamayib borayotganini ta’kidlamoqda.
Tur sonining qisqarishiga asosiy sabablar — tabiiy arealni yo‘qotish, o‘simliklarning nazoratsiz ko‘payishi, qishloq xo‘jaligi maydonlarining kengayishi hamda maxsus ilmiy kuzatuv dasturlarining yo‘qligi. Shu bois cho‘l kakligini milliy tabiatni muhofaza qilish tashabbuslariga kiritish muhim qadam sifatida baholanmoqda.
Qush qanday ko‘rinishga ega?
Cho‘l kakligi — kichik va ixcham ko‘rinishga ega. Uning uzunligi 30–35 santimetr, og‘irligi odatda 300–450 gramm atrofida bo‘ladi. Rangi kulrang-jigarrang tusda bo‘lib, cho‘l muhitida mukammal kamuflyaj beradi. Bosh qismidagi mayin chiziqlar uni boshqa kakliklardan ajratib turadi.
Qush uchishdan ko‘ra yugurashni afzal ko‘radi — xavf sezilganda toshlar va butalar orasiga yashirinib ketishi bilan mashhur. Ovozi esa ertalab oson eshitiladigan, yumshoq va quloqqa yoqadigan iliq tovushdan iborat.
U qayerlarda yashaydi?
Tojikistonda cho‘l kakligi asosan tekisliklar, tog‘ etaklari va toshli platolarda uchraydi. U siyrak butalar, quruq o‘tlar va nisbatan “tinch” landshaftlarni yoqtiradi. Zich chakalakzorlar va nam yerlar unga to‘g‘ri kelmaydi. Inson ta’siri kamroq seziladigan hududlar uning asosiy yashash joyi hisoblanadi.
Nima uchun aynan u 2026-yil qushi bo‘ldi?
Fanlar akademiyasi ekologlar ko‘rsatgan bir necha asosiy sababni ta’kidladi:
-cho‘l ekotizimlari eng kam o‘rganilgan va tez yo‘qolib borayotgan turlar joylashgan,
-iqlim o‘zgarishi qurg‘oq hududlarga kuchli ta’sir ko‘rsatib, turlarning yashash sharoitini og‘irlashtirmoqda,
-cho‘l kakligi bo‘yicha ilmiy monitoring dasturlari hali yo‘lga qo‘yilmagan,
-aholida cho‘l faunasiga oid xabardorlik past darajada.
Shu bois cho‘l kakligini “Yil qushi” deb tanlash ushbu muammolarga yanada jamoat e’tiborini qaratishga xizmat qiladi.
